Koje to dezinformacije kruže nakon zemljotresa u Turskoj i Siriji?
U prethodnih devet dana, svet su obišle slike zemljotresom uništenih turskih i sirijskih gradova u kojima je više od 36 hiljada ljudi izgubilo život. Da nesreća gotovo nikad ne dolazi sama, pokazuju i teorije zavere i dezinformacije koje su, već u prvim satima nakon zemljotresa, kružile društvenim mrežama. Koje su to manipulacije u vezi sa zemljotresima u Turskoj i Siriji postale viralne, kako ih brzo raskrinkati, ali i sprečiti njihovo širenje?
Teorije zavera, osveta NATO, HAARP i „tajno Teslino seizmičko oružje“
Tvrdnja po kojoj su „Amerikanci seizmičkim oružjem prouzrokovali zemljotres u Turskoj i Siriji“, proširila se društvenim mrežama i medijima u regionu.
U detaljnoj analizi, pojasnili smo zašto se ova teza kosi sa svim geološkim učenjima i naučnim saznanjima vezano za ovo trusno područje. S tim u vezi, iako razornog dejstva, zemljotresi od 6. februara predstavljaju nadasve prirodan — i čest — fenomen za tursko-sirijski region.
Dodatno, prema podacima Geološkog topografskog instituta Sjedinjenih Država (USGS), Turska je i u danima nakon zemljotresa bila posebno seizmički aktivna sa više desetina zemljotresa magnitude veće od 2,5 po Rihteru.
Veći potresi u ovom području jesu retki, ali se i dalje smatraju očekivanom pojavom.
Prošlog novembra Tursku je pogodio zemljotres jačine 5,9 stepeni. Pre tri godine, potres jačine 7,0 stepeni Rihterove skale zabeležen je u Egejskom moru između Turske i Grčke.
Dakle, zemljotresi u Turskoj i Siriji nisu posledica antropogenog uticaja niti reakcije zapada na podršku turskog predsednika Erdogana Rusiji. Dodatno, teorija zavere o tektonskom oružju i HAARP tehnologiji širi se već neko vreme u konspiracionim krugovima bez ikakvog osnova.
Opširnije pročitajte u našoj analizi.
Zemljotresi nisu ni posledica osvete NATO zbog navodnog izlaska Turske iz alijanse
Objava koja je kružila društvenim mrežama i Telegram kanalima u regionu deli skrinšot tvita u kome je, navodno, izvesni Ezra Koen „upozorio da će NATO pokrenuti napad na Tursku“. U objavi se kasnije dodaje da je zbog toga, kako se navodi u objavi, „potvrđeno da su [prošlonedeljni] potresi delo seizmičkog oružja poznatog kao HAARP“, odnosno, da je reč o „osveti“ zbog izlaska Turske iz NATO.
Tvrdnja iz pomenutih objava, neđutim, u potpunosti je neutemeljena. Kako smo u našoj analizi istakli, zemljotresi koji su pogodili Tursku i Siriju očekivan su i prirodan fenomen. Ne i posledica tajnih oružja, HAARP-a, pa samim tim ni „osvete“ severnoatlanskog saveza.
Turska, pored toga, nije donela nijednu zvaničnu odluku o napuštanju alijanse, suprotno izjavi turskog političara Etema Sancaka iz januara po kokoj će Turska “napustiti NATO u narednih 5-6 meseci”.
Dakle, ne postoji nijedna zvanično potvrđena informacija da Turska do leta 2023. godine neće biti deo NATO-a. Štaviše, kako se navodi na zvaničnoj stranici Alijanse, brojne države sadašnje i buduće članice poput Finske i Švedske, su nakon zemljotresa ponudile i poslale pomoć razorenim turskim oblastima.
Predviđanje zemjotresa Franka Hugerbitsa — drugi pokušaj
Nakon što su 6. februara dva snažna zemljotresa pogodila područja Turske i Sirije, internet kanalima prostrujala je objava samoproklamovanog seizmičkog stručnjaka iz Holandije, Frenka Hugerbitsa, u kojoj je par dana ranije na Tviteru napisao da će se „pre ili kasnije, u regionu južno-centralne Turske, Jordana, Sirije i Libana dogoditi zemljotres magnitude 7,5”. Hugerbits se predstavlja kao istraživač seizmičke aktivnosti na institutu „SSGEOS” i svoje predviđanje zasniva na navodnoj „kritičnoj planetarnoj geometriji”.
Zvanična naučna zajednica, međutim, upozorava da je Hugerbits „lovac na anomalije”, te da se služi obrascem koji uspeva da bude „specifičan i opšti u isto vreme”, zbog čega mehanizam njegovog predviđanja „podseća na pokvareni sat koji je i dalje tačan dva puta dnevno”.
Hagerbitsov institut na svom sajtu, međutim, ne objavljuje hipoteze koje testiraju kao ni koju naučne metodologiju koriste. Naprotiv, dostupni su samo puki rezultati, po više osnova manjkavih, istraživanja SSGEOS-a.
Naučnici iz celog sveta su složni u svom stavu da, u ovom trenutku, predviđanje zemljotresa nije moguće, ali da na osnovu saznanja o šansama da oni pogode kritična područja, fokus treba preusmeriti na izgradnju životnog okruženja u skladu sa rizicima.
Dr Ana Mladenović sa Rudarsko-geološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu kaže za Istinomer da čak i ako postoje neke naučne činjenice na koje se institut „SSGEOS” oslanja, „one su nepoznate, budući da oni nigde ne objavljuju hipotezu koju testiraju i naučne metode, već samo iznose zaključke svojih istraživanja”.
Prema njenim rečima, postoji koncizno naučno objašnjenje o tome kako nastaju zemljotresi koje ne uključuje uticaj nebeskih tela.
„Seizmička aktivnost razvija se u područjima gde je neophodno da se oslobodi višak tektonske energije koji je nakupljen u Zemljinoj kori. Tektonska energija stvara se na mestima gde su u kontaktu ploče Zemljine kore i prenosi se kroz Zemljinu koru. Svaka stena je sposobna da primi samo određenu količinu tektonske energije, a kada energija dostigne maksimum u datom prostoru, stene pucaju, vrši se kretanje i na taj način se oslobađa višak nakupljene tektonske energije (jer sva tela u prirodi teže da se nađu u stanju minimalne energije). Kretanje se vrši duž raseda, koji predstavljaju prekide u Zemljinoj kori. Oslobađanje energije usled kretanja po rasedu nazivamo zemljotresom. Do sada niko nije uspeo da objasni proces generisanja zemljotresa na bilo koji drugi način osim gore navedenog”, istakla je dr Mladenović.
Opšitnije pročitajte u analizi Istinomera.
Stari snimci i fotografije: Cunamiji posle zemljotresa u Južnoj Africi i Indoneziji
Stari snimci katastrofa iz različitih delova sveta masovno se dele društvenim mrežama a pogrešno su pripisivani ovonedeljnim zemljotresima koji su pogodili Tursku i Siriju.
Među njima su snimci cunamija koji su zadesili južnoafrički grad Durban 2017. godine, ali i ostrvo Sulavesi 2018. godine.
Video koji je postao viralan na Fejsbuku i u pojedinim lokalnim medijima deli se uz senzacionalističke naslove: NAKON ZEMLJOTRESA, CUNAMI POGODIO OBALU TURSKE I SIRIJE.
Iako se pripisuje ovonedeljnim razornim zemljotresima, snimak zapravo nije nastao ni u Turskoj niti u Siriji. U pitanju je video star šest godina i zaista prikazuje cunami — ali u Južnoj Africi.
Originalni video je postavljen na YouTube kanalu Connect News SA 14. marta 2017. godine.
Pored ovog snimka, u pogrešnom kontekstu zemljotresa u Turskoj se deli i video nastao u septembru 2018. godine, kada je zemljotres jačine 7,5 stepeni Rihterove skale pogodio indonežansko ostrvo Sulavesi, izazvavši cunami koji je izazvao talase visoke i do 6 metara.
Video se 29. septembra 2018. pojavio na indonežanskoj televiziji, dok su brojni svetski mediji izveštavali o tom nemilom događaju.
Opširnije pročitajte u našoj analizi.
U nuklearnoj elektrani u Turskoj nije došlo do eksplozije nakon zemljotresa
Video koji se deli na društvenim mrežama, a na kom je navodno snimljena nuklearna eksplozija nakon prošlonedeljnih zemljotresa, zapravo nije nastao u Turskoj.
Na snimku koji je nastao 4. avgusta 2020. godine, prikazuje eksplozija — ne nuklearna — u luci u Bejrutu, glavnom gradu Libana.
Do ove eksplozije došlo je zbog uskladištenog 2.750 tona amonijum nitrata.
Da se Turskoj nakon zemljotresa nije dogodila i nuklearna eksplozija pokazuju i nepromenjeni nivoi radijacije u celom regionu danima nakon zemljotresa. Mapa Evropske komisije koja u realnom vremenu prati nivoe gama radijacije u celom svetu to i potvrđuje.
Prema saopštenju ruske državne kompanije za nuklearnu energiju ROSATOM 1 — čiji je postrojenje Akiju sastavni deo — tvrdnje o eksploziji u nuklearnoj elektrani Akiju nakon zemljotresa nemaju nikakvog osnova. Generalna direktorka nuklearne kompanije Akuju, Anastasija Zoteeva, objasnila je da se zemljotres jeste osetio u regionu, ali da nije naneo štetu elektrani. Zoteeva je dodala da su preduzete neophodne mere predostrožnosti kako bi se obezbedio bezbedan nastavak građevinskih i montažnih radova.
Zgrada urušena u zemljotresu u Izmiru iz oktobra 2020. ne 6. februara u Kahramanmarašu
U viralnim objavama tvrdi se da je zgrada prikazana na snimku uništena tokom zemljotresa jačine 7,7 stepeni Rihterove skale u Kahramanmarašu 6. februara 2023.
Nasuprot tome, jednostavna obrnuta pretraga fotografija pokazuje da je snimak zapravo nastao tokom zemljotresa koji se dogodio u turskom gradu Izmir, 30. oktobra 2020. godine.
Osim toga, vremenske prilike prikazane na snimku se ne poklapaju sa meteorološkim podacima iz epicentra zemljotresa u Kahramanmarašu za 6. februar 2023. Naime, u tom gradu i okolnim naseljima zabeležene su snežne padavine. Dodatno, zelenilo drveća sa snimka iz 2020. nisu u skladu sa prizorom drveća u Kahramanmarašu od prošle nedelje.
Snimak automobila tokom zemljotresa na autoputu su iz Japana, ne Turske
Još jedan snimak za koji se tvrdi da je nastao upravo tokom zemljotresa u Turskoj, proširio se regionom.
Na snimku su prikazani automobili zaustavljenih na autoputu koji se, kao posledica zemljotresa, snažno ljuljaju.
Obrnutom pretragom fotografija koje smo dobili snimkom ekrana prepoznatljivih delova sa snimka došli smo tačnog izvora snimka. Video objavljen na YouTube-u pre tri godine jasno pokazuje da je snimak nastao 11. marta 2011. godine u Tokiju, sa tačnom geo-lokacijom snimka. Snimku je dodat i zvuk sirene koji na originalnom snimku ne postoji.
Emotivne poruke uz fotografije pasa sa starih stok fotografija
Fotografija psa koji leži pored osobe zarobljene ispod ruševina, postala je jedna od viralnijih objava na društvenim mrežama nakon što su razorni zemljotresi pogodili pogodili područja Turske i Sirije.
Obrnuta pretraga, međutim, pokazuje da je fotografija stara nekoliko godina.
Najraniji rezultat upućuje na sajt za prodaju stok fotografija „Alamy”, gde se navodi da je fotografija nastala 18. oktobra 2018. godine, a njen autor je češki fotograf Jaroslav Noska. Na profilu pomenutog fotografa na sajtu Shutterstock, nalazi se više sličnih fotografija spasilačkih pasa.
Opširnije pročitajte u analizi Istinomera.
Još jedna fotografija spasilačkog psa koja se na društvenim mrežama masovno delila uz emotivne poruke podrške i divljenja spasilačkim psima jeste fotografija belog labradora za koga se tvrdi da je „spasio na desetine života iz ruševina nakon potresa u Turskoj”.
Fotografija, međutim, nije nastala u Turskoj, niti je reč o psu koji je deo akcije spasavanja u Turskoj ili Siriji.
Fotografija je snimljena 30. marta 2014. godine, po pisanju Rojtersa, dok je njen autor fotograf Rik Vilking. Reč je o fotografiji snimljenoj nakon što je razorno klizište u gradu Oso u američkoj saveznoj državi Vašington usmrtilo 43 osobe.
***
Naučite da dekonstruišete dezinformacije kroz seriju videa „Fact-checking prečice“ u kojima se upoznajemo sa jednostavnim alatima za obrnutu pretragu fotografija i geolokacije, ali i osnovama digitalne i medijske pismenosti.
Naslovna fotografija: FoNet/AP
