Dezinformacije o nastanku i širenju lajmske bolesti

• Društvenim mrežama kruže tvrdnje da je lajmska bolest napravljena u američkim laboratorijama za biološko oružje 1960-ih godina, te da to objašnjava porast broja obolelih od ove bolesti poslednjih godina.
• Sporna teorija o nastanku lajmske bolesti nema utemeljenje u naučnim dokazima.
• Lajmska bolest je infektivna bolest koju uzrokuje bakterija Borrelia burgdorferi. Naučno je dokazano da se bolest prenosi na ljude putem uboda zaraženih krpelja roda Ixodes. Klimatske promene, sociodemografski i agrokulturalni faktori, seča šuma i pošumljavanje, kao i upravljanje divljim životinjama od strane čoveka – faktori su koji utiču na povećanje broja zaraženih.
• Objave na društvenim mrežama ocenili smo kao netačne.

Na mrežama je viralan snimak iz emisije konzervativnog američkog komentatora i bivšeg voditelja sa televizije “Fox News” Takera Karlsona, na kojem autorka Kris Njubi iznosi teoriju da je “biološko oružje izazvalo širenje lajmske bolesti” (Njubi je o spornoj teoriji pisala u knjizi “Bitten: The Secret History of Lyme Disease and Biological Weapons”, koju je objavila 2019. godine).

Snimak se na Fejsbuku deli uz tvrdnje da su “kasnih 1960-ih godina državne laboratoije za biološko oružje počele da ubrizgavaju krpeljima egzotične bolesti”, te se iznosi zaključak da je lajmska bolest na taj način postala endemska.

Sporna teorija o nastanku lajmske bolesti nema utemeljenje u naučnim dokazima.

Zdravstveni stručnjaci su objasnili za Istinomer poreklo i način širenja lajmske bolesti, kao i koji faktori su uticali na povećanje broja zaraženih.

Šta je lajmska bolest i kako je utvrđeno da je prenose krpelji?

Lajmska bolest (poznata i kao lajmska borelioza) je infektivna bolest koju uzrokuje bakterija Borrelia burgdorferi. Prenosi se na ljude putem uboda zaraženih krpelja roda Ixodes.

“Infekcija najčešće zahvata kožu, nervni sistem, zglobove i srce, ali i sve ostale organe i sisteme. Faktori rizika za nastanak infekcije su izloženost ubodu krpelja, dužina boravka krpelja na koži i njegovo nepravilno uklanjanje. Infekcija se ne prenosi sa čoveka na čoveka”, objasnila je za Istinomer doktorka Sonja Giljača, specijalistkinja epidemiologije u Gradskom zavodu za javno zdravlje Beograd.

Lajmska bolest prvi put je prepoznata 1975. godine u gradu Old Lajm u američkoj saveznoj državi Konektikat, po kojem je i dobila ime. Opsežna naučna istraživanja dovela su u vezu promene na zglobovima sa pojavom crvenila na koži i podatak o ubodu krpelja. Bakteriju Borrelia burgdorferi (uzročnika lajmske bolesti) izolovao je i identifikovao 1982. godine naučnik Vilhelm Burgdorfer, po kojem je kasnije dobila ime. 

Šef Službe za prevenciju i sprečavanje širenja besnila i drugih zaraznih bolesti u Pasterovom zavodu i asistent na Medicinskom fakultetu u Novom Sadu, doktor Pavle Banović, objasnio je za Istinomer kako su naučnici dokazali da krpelji prenose lajmsku bolest. 

“1981. godine doktor Vilhelm Burgdorfer i saradnici počeli su sa mikrobiološkim ispitivanjem crevnog sadržaja krpelja vrste Ixodes dammini (danas Ixodes scapularis). Uzorkovan je jedan od pulova krpelja i na području gde je lajmska bolest registrovana kao endemska. Ispitivanjem crevnog sadržaja prethodno sakupljenih krpelja uočene su spirohete (bakterije, prim. aut.), koje je Burgdorfer kasnije uspešno izolovao i kultivisao. Burgdorfer je dokazao prisustvo spiroheta i u krpeljima vrste Ixodes ricinus, sakupljenim u blizini Nušatela u Švajcarskoj. 

Dokazivanje uzročno-posledične veze između patogenih promena kod stanovnika u Starom Lajmu i opisanih spiroheta u crevnom sadržaju krpelja obavljeno je primenom seroloških metoda uz korišćenje prethodno izdvojenih krvnih seruma obolelih. 

Metodom indirektne imunofluorescencije, gde je antigen predstavljao izolat spiroheta iz krpelja, dokazano je prisustvo antitela kod obolelih usmerenih protiv spiroheta izolovanih iz krpelja. Od spiroheta izolovanih iz krpelja vrste I. dammini uspostavljeno je više klonova, od kojih se jedan, nazvan B31, i danas smatra jednim od referentnih sojeva. Upravo zbog doprinosa koji je Burgdorfer načinio, novoizolovani agens je imenovan po njemu – Borrelia burgdorferi”, navodi dr Banović.

Doktorka Ivana Milošević, sa Klinike za infektivne i tropske bolesti Kliničkog centra Srbije, objasnila je za Istinomer da su naučnici sa povećanjem znanja o Lajmskoj bolesti i njenom prenosu putem krpelja, počeli da prepoznaju slučajeve bolesti u drugim delovima sveta, uključujući Evropu.

“Početkom 1980-ih, bolest je prepoznata kao ozbiljan zdravstveni problem u mnogim evropskim zemljama, uključujući Nemačku, Švajcarsku, Austriju i druge. Prvi slučaj u Srbiji zabeležen je 1987. godine na teritoriji Beograda. Lajmska bolest je postala endemska u Srbiji krajem 20. veka. To znači da su se slučajevi bolesti redovno javljali u određenim oblastima, posebno onim sa gustim šumama i visokom travom gde krpelji nalaze povoljne uslove za život”, rekla je dr Milošević.

Dr Banović dodatno napominje, da postoje nesumnjivi dokazi da je samo nekoliko vrsta krpelja sposobno da prenese borelije drugom domaćinu, od kojih svi pripadaju tvrdim krpeljima, rodu Ixodes.

“Iako za pojedine patogene krpelji mogu imati ulogu rezervoara i vektora, ciklus B. burgdorferi zahteva postojanje kičmenjaka koji su sposobni da razviju infekciju sa prisustvom spiroheta u krvi, tako da održavaju ili povećaju broj bakterija koje nose u sebi. Finalno, životinja koja ima ulogu rezervoara mora da bude sposobna da borelije prenese vektoru (krpelju) tokom krvnog obroka”, objasnio je dr Banović.

Koji faktori utiču na povećanje broja obolelih od lajmske bolesti?

Prema rečima doktorke Milošević, u poslednjoj deceniji zabeležen je značajan porast slučajeva lajmske bolesti u mnogim delovima sveta, uključujući Evropu. 

“Ovaj trend se može pripisati nizu faktora, pre svega promenama u životnoj sredini i klimi. Promene klimatskih i vremenskih obrazaca i povećanje temperature doprinose širenju staništa krpelja. Toplija i vlažnija klima omogućava krpeljima da prežive i razmnožavaju se na većem području i tokom dužeg dela godine. Pored toga, treba pomenuti i urbanizaciju i promene u korišćenju zemljišta. Širenjem urbanih i prigradskih oblasti u prirodna staništa krpelja povećava se kontakt između ljudi i krpelja. 

Ne smemo da zaboravimo ni uticaj povećane svesti i poboljšane dijagnostike. Napredak u medicinskoj tehnologiji i bolja obučenost zdravstvenih radnika dovode do češćeg i preciznijeg dijagnostikovanja lajmske bolesti, a kampanje za podizanje svesti o lajmskoj bolesti i prevenciji krpelja povećavaju broj ljudi koji traže medicinsku pomoć nakon uboda krpelja”, rekla je dr Milošević za Istinomer. 

Dr Banović potvrđuje da, iako se globalno zagrevanje ne smatra glavnim faktorom koji utiče na povećanje incidencije bolesti koje prenose krpelji širom sveta, “u proteklim godinama je sve jasniji njegov uticaj na distribuciju tih bolesti”. 

Prema njegovim rečima, “sociodemografski i agrokulturalni faktori, seča šuma i pošumljavanje, upravljanje divljim životinjama od strane čoveka – smatraju se velikim induktorima promene biotopa, te posledično utiču na odnose krpelja i domaćina, kao i na prevalenciju infekcije”. 

Šta još znamo o lajmskoj bolesti u Srbiji?

Prvi slučaj lajmske borelioze u Srbiji registrovan je 1987. godine na području Beograda i od tada se u našoj zemlji registruju novi slučajevi. Međutim, s obzirom da lajmska borelioza od 2017. godine ne podleže obaveznoj prijavi, “ne postoje relevantni podaci koji bi nam mogli ukazati da li se incidencija oboljevanja menja kroz godine”, istakao je dr Banović.

Dr Milošević, s druge strane, ukazuje da se u Srbiji podrobno prati prokuženost krpelja bakterijom Borrelia burgdorferi, te da je na teritoriji Beograda zaraženo između 30 i 35 odsto krpelja. “Bitno je naglasiti da neće svaki ubod krpelja značiti infekciju, posebno ne u slučaju kada je krpelj u najkraćem roku, stručno odstranjen, što je moguće uraditi u svakom domu zdravlja”, rekla je Milošević.

Dr Giljača kaže da, prema podacima Savetovališta za lajmsku bolest Gradskog zavoda za javno zdravlje Beograd, “kod naših sugrađana nije zabeležen porast obolevanja od lajmske bolesti”.

***

U analizi “PolitiFact”-a o sličnim tvrdnjama koje su kružile na engleskom govornom području, navodi se da naučni podaci govore da je “bakterija koja izaziva lajmsku bolest stara najmanje 60.000 godina, te da je postojala mnogo pre početka američkog programa biološkog oružja 1942. godine”. Naučnici su, kako se navodi u analizi, primetili sumnjive slučajeve lajmske bolesti na nekoliko lokacija mnogo pre prvog identifikovanog slučaja bolesti 1970-ih, uključujući i mumiju staru 5.000 godina u blizini granice Austrije i Italije. 

Stručnjaci su za “PolitiFact”, takođe, ocenili da bi lajmska bolest bila “loše biološko oružje zbog niske stope prenošenja i niske stope smrtnosti”.

Prema podacima američkih Centara za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC) 11 ljudi širom sveta je umrlo od lajmske bolesti od 1985. do 2019. godine.