Mamografija ne izaziva rak dojke već spašava živote žena

Od oktobra, meseca međunarodno prepoznatog za skretanje pažnje na borbu protiv raka dojke i važnost redovnih (samo)pregleda, društvenim mrežama kruže dezinformacije u kojoj se insistira na štetnosti mamografije. Razotkrivamo svaku od tih tvrdnji koja u pitanje dovodi nezamenjivu metodu za rano otkrivanje raka dojke i naučni koncenzus o njegovoj efikasnosti.

U objavama se, između ostalog, navodi:

„MAMOGRAFIJA JE NAJVEĆI ORGANIZOVANI ZLOČIN NAD ŽENAMA‼️Žene koje odlaze na mamografske preglede vjerovatno nisu svjesne koje zlo sebi čine…”

Šta je mamografija?

Mamografija predstavlja rendgenski pregled za otkrivanje promena u dojci, koje se ne mogu napipati ili otkriti drugim vrstama pregleda.

Na sajtu Kancelarije za skrining raka pri Institutu za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, navodi se da ukoliko se rak dojke otkrije u ranoj fazi, šansa za izlečenje je veća i oporavak je brži.

Institut za onkologiju Vojvodine ističe da je mamografija najsenzitivnija dijagnostička metoda za rano otkrivanje karcinoma dojke. Mamografijom se može uočiti tumor u početnom, preinvazivnom stadijumu, milime- tarske veličine i koji se još uvek ne može se napipati.

Mamografija koristi jonizujuće (X zračenje). Doze zračenja koju dojke prime prilikom mamografije su na nivou zračenja koje se primi prilikom višečasovne vožnje avionom.

Brojna istraživanja pokazuju da je korist koju žena ima od ovog pregleda višestruka, kao i da su eventualne posledice od primljenog zračenja minimalne.

Na pitanje da li ultrazvuk može biti manje invazivna ili za neke žene manje bolna alternativa, Institut za onkologiju na svojoj brošuri ističe da, iako ultrazvuk predstavlja vrednu dijagnostičku metoda za pregled dojki, on ne može zameniti mamografiju u detekciji ranih karcinoma dojke. Uloga ultrazvuka je da, u prvom redu, samo dopuni mamografski pregled.

Mamografija se smatra obaveznom svake druge godine za žene od 45. do 69. godine, ali se može preporučiti i mlađim ženama, u slučaju da je neka od njihovih bližih srodnica imala karcinom dojke.

Radiolozi i onkolozi napominju da pre mamografskog pregleda ne bi trebalo koristiti dezodorans, puder ili parfem čije se čestice vide na snimku i remete stručnjake u proceni mamografskog snimka.

50-60 odsto lažnih rezultata?

Suprotno tvrdnji iz viralnih objava da je 50-60 odsto pozitivnih rezultata mamografije netačno, odnosno da se u tom postotku slučajeva ispostavi da dijagnostikovani „rak dojke uopšte nije ni postojao”, pozitivan rezultat mamografije, pak, ne znači i momentalno dijagnostikovanje raka dojke.

Reč je o u potpunosti neutemeljenoj tvrdnji s obzirom da mamografija u prvom redu i ne služi za uspostavljanje dijagnoze kancera dojke —  niti se svaki osim „normalnog” rezultata tumači kao maligni.

Mamografija služi kao deo skrining procedure čija je konačna svrha da pruži uvid u stanje dojke i pruži rano upozorenje na pojavu promena koje potencijalno mogu uputiti na malignitet.

Dakle, takozvani abnormalni mamografski nalaz neće nužno uspostaviti dijagnozu raka dojke, kako je za takvu dijagnozu potreban niz drugih procedura i testiranja (biopsija) na koje se pacijentkinja upućuje, ali može biti prvi i najvažniji korak ka uspešnom izlečenju.

Makrokalcifikacije su veće naslage kalcijuma, koje se obično javljaju kod žena nakon 50. godine. Posledica su promena uzrokovanih starenjem arterija dojki, starim povredama ili upalom, pa su najčešće nekancerozne naravi.

Mikrokalcifikati su sitne naslage kalcijuma koje imaju veću izvesnost maligniteta za šta je potrebna daljnja dijagnostička obrada, prvenstveno biopsija.

Sledeća važna promena koja se na mamogramu može videti naziva se masa – ciste ili čvrsti tumori kao npr. benigni fibroadenomi ili suspektne maligne kvržice. Pomoću mamografske slike može se proceniti gustoća tkiva dojke, koja se temelji na raspodeli žlezdanog i fibroznog tkiva dojke u odnosu na masno tkivo.

Veća količina žlezdanog tkiva znači veću gustoću tkiva dojke što može otežavati pronalazak promena na mamografskim snimkama.

Međutim, šta predstavlja „lažno pozitivan” rezultat mamografa?

Univerzitet Kalifornije Davis je 2022. godine objavio studiju sa uzorkom od 900.000 žena koje su ukupno, bile na više od dva miliona mamografskih pregleda.

Rezultati su pokazali da je 50 odsto žena koje su u tokom deset uzastopnih godina, svake godine išle na 3D mamografiju, u tom periodu imalo barem jedan „lažno pozitivan rezultat”.

U istraživanju se ističe i da je mogućnost lažno pozitivnih rezultata veća s 2D mamografijom. Dodatno, u članku o studiji dodatno se objašnjava da su lažno pozitivni rezultati su uobičajeni.

„Oko 12 odsto žena koje su radile 2D skrining mamografiju bude pozvano da radi dodatne pretrage, samo 4,4 odsto tih poziva, ili 0,5 odsto ukupno, završava dijagnozom raka. Kako bismo otkrili rak dojke u ranim stadijumima, moramo biti oprezni i istražiti sve potencijalno abnormalne nalaze. Dakle, žene ne bi trebalo da se zabrinu ukoliko budu pozvane na dodatno snimanje ili biopsiju. Utvrđeno je da je velika većina ovih rezultata benigna”, rekao je Tao-Kujen Ho, radiolog s Univerzitetskog medicinskog centra u Ho Chi Mihnu u Vijetnamu, naučni saradnik na UC Davis School of Medicine i koautor studije.

Može se zaključiti da su takozvani „lažno pozitivni” rezultati relativno uobičajeni, ali se ženi koja je radila mamografski pregled ne dijagnosticira rak isključivo na osnovu takvih rezultata.

„To nisu pogrešne dijagnoze, to su pozivi na dodatne preglede”, rekao je za AFP Aleksandar Ivković, radiolog iz dijagnostičkog centra u Nišu Neo-Mag.

Da lažno pozitivni rezultati nisu pogrešna dijagnoza dodala je i radiološkinja Pola Gordon, klinička profesorka na Odeljenju za radiologiju na Univerzitetu Britanske Kolumbije.

„Izraz lažno pozitivan je obmanjujući. Koristi se kao ‘lažna uzbuna’, što znači da je na mamografiji uočena abnormalnost koju treba dalje pogledati”, rekla je Gordon i dodaje da su brojke u viralnim objavama netačne.

„U Kanadi, u proseku, od svakih 1.000 mamografija 70 žena će biti pozvano na dodatno snimanje. Nekima će biti potrebna samo jedna ili dve dodatne slike, nekima će biti potreban ultrazvuk. Od tih 70, kod njih 11 će biti potrebna biopsija. Od tih 11 biopsija iglom, četiri žene će dobiti dijagnozu raka dojke,” pojašnjava Gordon na primeru podataka iz svoje zemlje.

U analizi Faktografa, navodi se da je u rezultatima studije pod nazivom „Skrining i dijagnoza raka dojke”, objavljene 2015. godine, pokazano da je došlo do smanjenja u incidenciji metastatskog karcinoma za 42 odsto u grupi koja je radila mamografiju u odnosu na onu koja nije.

Studija iz 2013. godine dizajnirana da ispita hipotezu da kompresija može da gura tumorske ćelije u krv nije pronašla dokaze za to i zaključila je da je kompresija u mamografiji bezbedna.

Dakle, tvrdnja da procedura mamografija uzrokuje rak dojke ili da pritiskanje grudi stimuliše rast tumora i širenje metastaza smatra se neutemeljenom i iznad svega netačnom i štetnom.

Kao što smo pomenuli, moderne mašine koriste niske doze zračenja kako bismo imali rendgenske snimke dojke visokog kvaliteta slike.  U proseku, ukupna doza za tipičan mamograf sa dva pregleda svake dojke je oko 0,4 milisiverta, ili mSv (milisivert, mera doze pozadinskog zračenja). Doza zračenja sa 3D mamografa može da se kreće od nešto niže do nešto veće od one sa standardnih 2D mamografija.

Tokom mamografskog pregleda pacijentkinja je izložena malim dozama jonizirajućeg zračenja, ekvivalentno dozi zračenja koju bi žena dobila usled takozvanog „pozadinskog zračenja” iz prirodnog okruženja u periodu od otprilike sedam nedelja.

Postoji minimalni rizik od oštećenja zdravlja zbog izloženosti zračenju, ali treba istaći da u dijagnostičkoj medicini postoji opšti konsenzus da je korist od mamografskog pregleda značajno nadmašuje moguće i minimalne rizike zračenja. 

U razgovoru fektčeking portala Raskrinkavanje.ba sa radiološkinjom Unom Delić, doktorka je istakla da su redovni mamografski pregledi osnova borbe protiv raka dojke i da ne nose rizik od razvijanja raka, kao i da pritisak tokom mamografije ne može ubrzati rast tumora i širenje metastaza.

Takođe, donekle je logično, iako nepovezano sa samom procedurom, da će određen broj žena, nakon mamografa, dobiti dijagnozu karcinoma dojke.

„Recimo, nakon što ljudi popiju čašu vode u svetu imamo oko 100.000 smrti dnevno — što bi po tim izjavama značilo da je [smrt usledila] zbog vode. Radi se o besmislenom tumačenju podataka da je nakon skrininga otkriveno mnogo karcinoma. To i jeste smisao skrininga — da se rano otkriju karcinomi”, kaže Aleksandar Ivković za AFP.

„Naravno da mnoge žene dobiju karcinom u nekom trenutku nakon što su bile na mamografiji,” dodala je i dr Gordon u istom razgovoru za AFP.

„Upravo zato bi pregledi i trebalo da se rade godišnje: da se uhvati bilo koji rak koji se razvije. Ali to nije zbog mamografa! Među ženama prosečnog rizika (bez porodične anamneze itd.), jedna od osam će dobiti rak dojke u nekom trenutku u svom životu. Znamo da žene koje idu na preglede imaju 40-50 odsto manje šanse da umru od raka dojke od žena koje ne idu,“ zaključuje Gordon.

A da li je Švajcarska zabranila mamografske preglede?

Ni ova tvrdnja nije istinita.

Ona potiče iz 2014. godine kada je Švajcarski medicinski odbor, nezavisno telo koje je bilo zaduženo izdalo kontraverznu preporuku da se državni program mamografskih pregleda suspenduje jer, kako su tada tvrdili, dovodi do previše bespotrebnih intervencija, odnosno bespotrebnih daljih testiranja i tretmana.

Međutim, Švajcarski medicinski odbor nije zvanično državno telo.

Ova organizacija, koja je ugašena 2022. godine, bila je centar kompetencija za „procenu zdravstvene tehnologije” i analizirala je odnos troškova i koristi različitih medicinskih tretmana. Preporuke Odbora nisu bile obavezujuće i bile su zamišljene kao smernice.

Međutim, preporuka da se prekine sa redovnim mamografskim i sistematskim pregledima naišla je na kritiku stručnjaka iz oblasti onkologije i radiologije koji su rekli da je zasnovana na pogrešnim, nepotpunim ili pogrešno interpretiranim podacima.

Švajcarska savezna kancelarija za javno zdravlje ignorisala je preporuke Odbora navodeći, između ostalog, da njihove preporuke nisu pravno obavezujuće ali i neetičke.

Portparol Savezne kancelarije je za AFP rekao da „mamografija uopšte nije zabranjena u Švajcarskoj”.

Žene koje imaju 50 ili više godina u Švajcarskoj i dalje se pozivaju da obave redovni mamografski pregled jednom u dve godine.