Na mrežama se pojavio mit o magnetnoj steni na Severnom polu

• Na mrežama se dele tvrdnje da se na Severnom polu nalazi “Rupes Nigra”, crna planina od magnetita zbog koje kompasi uvek pokazuju na sever. U objavama se deli i stara mapa sa označenom crnom planinom na području Arktika.
• Planina od magnetita na Severnom polu nije stvarna. Reč je o mitu koji je nastao usled kartografske greške, u periodu kada područje Arktika još uvek nije bilo istraženo. 
• Severna orijentacija kompasa je posledica magnetnog polja koje se generiše kroz složene procese unutar jezgra planete Zemlje.
• Objavama na društvenim mrežama nedostaje kontekst.

Korisnici Fejsbuka pokrenuli su raspravu o tome zašto na novim mapama sveta nije označena crna magnetna stena na području Arktika, takozvana “Rupes Nigra”. U viralnim objavama navodi se da je “crna magnetna stena bila prikazana na svim mapama do 16. veka”, te da se “pretpostavlja da je ta planina razlog zašto kompasi pokazuju na sever”. U objavama se deli i slika stare mape na kojoj je “Rupes Nigra” označena u središtu Arktika, odnosno geografskog Severnog pola.

Planina od magnetita na Severnom polu nije stvarna. Reč je o mitu koji je nastao usled kartografske greške, u periodu kada područje Arktika još uvek nije bilo istraženo. Severna orijentacija kompasa je posledica magnetnog polja koje se generiše kroz složene procese unutar jezgra planete Zemlje.

Pre više stotina godina, naučnici i istraživači su verovali da igla kompasa pokazuje na sever jer je usmerena ka “Rupes Nigra”, mitskoj crnoj steni širokoj 33 milje, koja se navodno nalazila između četiri polarna ostrva i nosila ekstremni nivo magnetizma.

Takozvano fantomsko ostrvo “Rupes Nigra” prvi put se pojavilo na Gerardus Merkatorovoj mapi sveta iz 1569. godine, u njegovom prikazu Arktika, koji je verovatno i prvi detaljan kartografski prikaz Arktika u istoriji, navodi istorijski portal “History Guild”.

*Gerardus Merkator je bio flamanski kartograf čija je najvažnija inovacija bila mapa koja je otelotvorila ono što je kasnije postalo poznato kao Merkatorova projekcija, na kojoj su paralele i meridijani prikazani kao prave linije, razmaknute tako da u bilo kojoj tački daju tačan odnos geografske širine i dužine, navodi enciklopedija “Britannica”.

Budući da nijedan istraživač u to vreme nije posetio Arktik, Merkator se oslanjao na izveštaj o tom regionu iz 14. veka u knjizi pod nazivom “Inventio Fortunata”. U pomenutoj knjizi, centar Severnog pola opisan je kao “magnetno ostrvo po imenu ‘Rupes Nigra’”, te zaključeno da to objašnjava zašto igla kompasa uvek pokazuje u pravcu severa.

Merkator ovu oblast opisuje u pismu engleskom matematičaru, astronomu i okultisti Džonu Diju iz 1577. godine.

“Usred četiri kopna nalazi se Vrtlog… u koji se slivaju ova četiri Uvučena mora koja dele sever. A voda juri u krug i spušta se u zemlju baš kao da je neko sipa kroz levak filtera. Široka je četiri stepena sa svake strane pola, odnosno ukupno osam stepeni. Osim što tačno ispod pola leži gola stena usred Mora. Njegov obim je skoro 33 francuske milje i sav je od magnetnog kamena…” (izvor: Univerzitetska biblioteka Prinston (Princeton University Library)

Merkatorov izveštaj o Arktiku koristio se u 16. i 17. veku i nastavio da utiče na popularno znanje o tom području, sve dok daljim istraživanjima nije utvrđeno da crna magnetna stena na Severnom polu ne postoji. 

Zahvaljujući savremenoj navigacionoj opremi i satelitskim snimcima, više nema debata o kartografskim karakteristikama. Ostrva koja ne postoje više nisu na savremenim mapama, navodi se na veb sajtu “GoGeomatics” (komunikacionog centra koji promoviše Kanadsku geoprostornu zajednicu).

Zašto igla kompasa uvek pokazuje u pravcu severa?

Severna orijentacija kompasa je posledica magnetnog polja koje se generiše kroz složene procese unutar jezgra Zemlje.

Zemljino magnetno polje – poznato i kao geomagnetno polje – stvara se u unutrašnjosti naše planete i proteže se u svemir, stvarajući region poznat kao magnetosfera, navodi portal o svemirskim istraživanjima “Space”, u explainer analizi.

Generisanje Zemljinog magnetnog polja dešava se duboko u unutrašnjosti Zemlje, u sloju poznatom kao spoljašnje jezgro. Ovde se konvektivna energija, koje se sporo kreće, pretvara u električnu i magnetnu energiju, prema Geološkom zavodu SAD. Magnetno polje zatim indukuje električne struje koje zauzvrat stvaraju sopstveno magnetno polje koje indukuje više električnih struja, u petlji pozitivne povratne sprege.

Bitno je naglasiti da Zemlja ima dva skupa polova, geografski pol i magnetni pol. 

Geografski severni i južni pol su mesta gde se konvergiraju linije geografske dužine, navodi se na veb sajtu “GIS Geography”. Geografski severni pol se nalazi u sredini Arktičkog okeana, a geografski južni pol nalazi se na Antarktiku. 

Magnetni polovi se nalaze tamo gde magnetne linije privlačenja ulaze u Zemlju. Kada magnetni kompas pokazuje na sever, on se poravnava sa magnetnim poljem Zemlje i pokazuje na severni magnetni pol, a ne na geografski severni pol.

Kada kompas pokazuje sever, on je zapravo privučen južnim magnetnim polom koji se nalazi blizu geografskog severnog pola, navodi se na veb-sajtu Kristofera Berda, vanrednog profesora fizike na Univerzitetu “West Texas A&M”, i autora popularne serije onlajn članaka pod nazivom “Naučna pitanja sa iznenađujućim odgovorima”.

Za razliku od geografskih polova, Zemljini magnetni polovi nisu fiksni i imaju tendenciju da lutaju tokom vremena. Oni se rotiraju pri čemu sever postaje jug, a jug sever. Ovi magnetni preokreti dešavaju se u nepravilnim intervalima svakih 200.000 godina, navodi “Space”.