O trovanju bunara i širenju kuge – viralna litografija i mit koji traje vekovima
Na društvenim mrežama raširila se objava o trovanju bunara u 14. veku kako bi to izazvalo epidemiju kuge.
- Kao dokaz za ovu tvrdnju, objava prikazuje litografiju bez verodostojnog konteksta u kome litografija nastaje.
- Fotografija korišćena u objavi potiče iz knjige “Jevrejska Francuska” Eduara Drumona (1886). Knjiga je nazvana “antisemitskim bestelerom” i predstavlja jednu od nebrojeno modernih adaptacija teorije zavere po kojoj su Jevreji trovanjem bunara bili zaslužni za rasprostranjivanje različitih bolesti - crne kuge, leproze, tifusa. Ovakva antisemitska propaganda poslužila je kasnije i nacistima kao opravdanje za holokaust – Jevreji su bili predstavljeni kao prenosioci različitih bolesti.
Šta zaista prikazuje litografija?
Dakle, litografija koja se deli na društvenim mrežama potekla je iz knjige La France juive („Jevrejska Francuska“) autora Eduara Drumona, objavljene prvi put 1886. godine. U analiziranoj objavi sa društvenih mreža nema eksplicitnog pominjanja Jevreja. Kroz opis objave postaje jasno da se između “sotonjara” i izvesne grupe stavlja znak jednakosti s obzirom na to da objava upošljava učestali manipulativni narativ o Jevrejima koji su na na ključnim pozicijama, uključujući tu i zdravstvo (“imaju najbolje od nas, naučnike, doktore…koji tačno znaju šta kod ljudi izaziva zatrovanost”). Upravo je zdravstvo jedna od ključnih oblasti u kojima Drumon prepoznaje ključan uticaj Jevreja.
Leproza, odnosno guba (originalna Drumonova tvrdnja) i kuga (tvrdnja na anliziranoj objavi) - nisu ista stvar. Kugu izaziva je bakterija Yersinia pestis, dok leprozu izaziva acidorezistentni, štapićasti bacil Mycobacterium leprae. Dok bi u teoriji obe bakterije mogle da prežive u vodi neko vreme, svi reputabilni izvori ukazuju na to da je se kuga prenosila putem ujeda najčešće pacovskih buva, dok se leproza najčešće širila u međuljudskom kontaktu.
Ipak, litografija iz objave dolazi iz 19. veka, kada su ovakvi mitovi reciklirani u modernijem kontekstu. Eduar Drumon je kroz knjigu La France juive popularisao antisemitizam u Francuskoj, šireći teorije zavere o tome da Jevreji kontrolišu ekonomiju, politiku i zdravstvo.
Kako se mit menjao kroz istoriju?
Razne adaptacije mita o Jevrejima kao trovačima bunara korišćene su kao opravdanje za nasilje i diskriminaciju (Cohn, 2007). Tokom nacističke propagande u Drugom svetskom ratu, Jevreji su bili prikazani kao prenosioci bolesti (posebno tifusa), što je korišćeno za opravdavanje njihovog zatvaranja u geta i kasniju deportaciju u logore smrti, a sve pod okriljem eugenističke ideje o “čistoti nacije”. Upravo naslanjajući se na zaraznost buva iz doba crne kuge, nacistički posteri predstavljali su Jevreje kao “buve, nosioce tifusa” (Herf, 2008).
Zašto se mit o trovanju bunara čini toliko uverljivim da traje vekovima?
Iako je reč o lažnoj tvrdnji (ili makar retrospektivno nedokazivoj), priča o trovanju bunara kao strategiji ima svoje osnovane korene u istoriji ratovanja. Jedan od prvih dokumentovanih slučajeva ovakvog vida ratovanja nalazimo u spisima Julija Frontina, rimskog državnika, koji je govorio o trovanju vode kukurekom u Prvom svetom ratu (595-590 p.n.e). Konkretnije, trovanje bunara samo je jedan od elemenata odbrambene strategije “spaljivanja zemlje”, koja ima za cilj da vojska i građanstvo u povlačenju pred nadmoćnijim neprijateljem ostavi što manje iskoristljivih resursa nadolazećoj vojsci. Takvu strategiju uspešno je sproveo ruski general Kutuzov pred nadolazećom Napoleonovom armijom 1812 godine, ali i Finska vojska tokom Zimskog rata (1939-1940).
Dakle, ideja o kontaminaciji bunara nije nastala ni iz čega, već iz stvarne ratne taktike koja je kroz istoriju davala željene rezultate. Objava o “sotonjarama” koji namerno truju bunare i tako izazivaju svetske pandemije, uz ilustraciju poznatu po antisemitizmu ocenjujemo kao teoriju zavere.
